1900’lü yılların başında geliştirilen metamfetamin, ilk kez 2. Dünya Savaşı sırasında askerlerin uyanık kalmasına yardımcı olmak için tercih edildi. Savaş bittikten sonra, sporcular, üniversite öğrencileri ve kamyon şoförleri için reçetesiz bir uyarıcı olarak kullanıldı. Aradan yıllar geçtikten sonra bağımlılık yaptığı ortaya çıkınca 1970’lerde kontrollü maddeler listesine alındı. Metamfetamin kolay üretimi ve hızlı bağımlılık yapması nedeniyle sayılamayacak kadar sorun ortaya çıkarmıştır.

Metamfetamin ne zaman ve kim tarafından bulundu

Metamfetamin Kimyacı Akira Ogata tarafından 1919 ylında sentez edilip keşfedildi. Metamfetamin, uyku bozukluğu, depresyon, obezite, alkol bağımlılığı ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) benzeri birçok hastalığın tedavisi için kullanılmaya başlandı. Maddenin iştah azaltıcı bir etkisi olduğundan dolayı zayıflatma amacıyla da kullanıldıb Maddenin tedavi amaçlı kullanımı yayıldıkça, kötüye kullanımı da artmıştır. 1945-1955 arasında ilk metamfetamin epidemileri (Toplulukta veya bir bölgede, bir hastalığın o yer ve zaman dilimi için beklenenden ve normal olandan daha fazla sayıda görülmesi olarak adlandırılır.) Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Japonya’da görüldü.

ABD televizyon kanalı AMC tarafından metamfetamin üretimini konu alan Breaking Bad adlı bir dizi bile çekilmiştir.

Metamfetamin kimyasal maddesinin erişilebilirliği ve kullanımı konusundaki endişeler bir süredir artarak endişe verici boyutlara ulaşmıştır. Son verilere göre ABD’de 12 milyondan fazla kişi hayatlarında en az bir kez metamfetamin kulandığını; bir milyon 200 bin kişi son 12 ay içinde metamfetamin kullandığını söylerken kullanıcı olarak belirlenenlerin yaklaşık 440.000 kişi son 30 gün içinde kullandığını söylemiştir. Türkiye’de, genel bir metamfetamin kullanıcı sayısı bilinmemekle birlikte tüm dünyada matamfetamin ve amfematin kullananların sayısının arttığı ortaya çıkmıştır.

Metamfetaminin kimyasal özellikleri

Metilamfetamin ve dezoksiefedrin olarak da bilinen metamfetamin, psikoaktif maddelerin fenetilamin ve amfetamin sınıfından bir psikostimülanıdır (genel olarak etkisini beyin üzerindeki nörotransmitterler üzerinden gösteren kimyasallardır.)  Metamfetamin iki stereoizomerde (Stereoizomerler, aynı sırayla birbirine bağlanmış atomlardan meydana gelir. Ancak değişik 3-boyutlu yapıları olan kimyasal bileşiklerdir. Stereoizomer çiftleri, bazen kimyasal reaksiyonlarda ayırt edilemezler, fakat molekülün fiziksel özelliği incelenerek ayırt edilebilirler.)bulunur. D-metamfetamin maddesi (dekstrorotatuar enantiomerinin suda çözünebilen tuz olarak bilinmektedir.) merkezi sinir sistemi (MSS) aktivitesi 3-5 kat daha güçlü bir psikostimülandır ve etkileri L-metamfetamin veya levorotator enantiyomere kıyasla daha uzun sürer Yüksek dozlarda, L-enantiyomerinin D-enantiyomerinden kaynaklanana benzer bir intoksikasyona neden olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak psikoaktif etkileri göreceli olarak kısadır ve daha az arzu edilir. Avrupa kıtasında karşılaşılan illegal metamfetamin, genel olarak kimyada rasemik (Kimyada bir rasemik karışım bir kiral molekülün sol ve sağ elli enantiyomerlerinin eşit oranda karışımı demektir. İlk bilinen rasemik karışım, Pasteur'ün bulduğu tartarik asidin iki enantiyomerik izomerinin karışımı olan rasemik asitti.) karışım olarak bilinen, eşit oranlarda D- ve L-enantiyomerlerin bir karışımı olarak ortaya çıkar. Metamfetamin oral veya nazal (burunla ilgili, burundan çıkan, burundan gelen.) olarak vücuda çekilebilir.

Efedrin ve Psödoefedrin, reçetesiz satılan ilaçlar olarak bulunmaları nedeniyle metamfetamin üretimi için popüler bir madde olarak bilinir.

Psödoefedrin kullanan sentezleme süreçleri, yüksek uçuculuğu nedeniyle pazarlanabilir olmayan serbest bazlı, uçucu bir metamfetamin formu elde edilir. Hidroklorik asit ilavesi metamfetamini, nemli bir toz veya kristal olan kullanılabilir bir forma dönüştürür. Burundan çekilebilir, ağız yoluyla alınabilir, enjekte edilebilir veya sigara olarak tüketilebilir. 

İllegal ve uluslararası uyuşturucu piyasasında bulunan toz şekli, kalite olarak toz amfetamin ile benzer bir özellik gösterir ve her ikisi de hem satıcılar hem de kullanıcılar için çoğu zaman ayırt edilemezdir. İllagal uyuşturucu piyasasında “Buz” veya “kristalin meth” olarak isimlendirilen metamfetamin yarı saydam niteliğindeki kristalleri, karışık, özel ekipman ve uzmanlık gerektiren şekilde baz metamfetamininden yeniden kristalleşme ile elde edilebilir.Bazı bölgelerde sigara veya enjeksiyon şeklinde alınımı yapılmaktadır.

Metamfetaminin Farmakolojisi

Metamfetamin beyin ve kan bariyerini kolayca geçer ve beyini etkiler MSS’de sentezlenen katekolaminlerin geri alımını kısmen bloke eder ve salınımlarını uyarır. Kimyasal yapısı monoaminlere benzediğinden, dopamin (Dopamin, vücutta doğal olarak üretilen bir kimyasaldır. İnsan beyinde, dopamin reseptörlerini aktive ederek nörotransmiter olarak görev yapar. Dopamin, ayrıca, hipotalamustan da salgılanır ve kana karışarak nörohormon görevi görmektedir. Nörohormon olarak görevi hipofizin ön lobundan prolaktin salgılanmasını baskılamaktır.) taşıyıcı (DAT), noradrenalin (Norepinefrin ya da noradrenalin, hormon ya da nörotransmitter olarak görev yapan bir katekolamindir. Norepinefrin, dopamin β-hidroksilaz enzimi tarafından dopaminden sentezlenir. Böbreküstü bezlerinin medulla kısmından kana hormon olarak salınır. )taşıyıcı (NET), serotonin (Serotonin, insanda mutluluk, canlılık ve zindelik hissi veren bir nörotransmitterdir. Eksikliğinde depresif, yorgun, sıkılgan bir ruh hali görülür. Yapısal olarak monoamin grubuna girer ve triptofan aminoasitinden sentezlenir.) taşıyıcı (SERT) ve veziküler monoamin taşıyıcı-2(İngilizceden çevrilmiştir-Solute carrier ailesi 18 üye 2 olarak da bilinen veziküler monoamin taşıyıcı 2, insanlarda SLC18A2 geni tarafından kodlanan bir proteindir.)  (VMAT-2) için bir substrat (Substrat, biyokimyada enzimlerin tepkimelerinde işlenen maddelere verilen addır. Kimyasal tepkimeler sonucunda, enzimler vücuttaki biyokimyasal işleyişi hızlandırırlar. Substrat ise bireşen veya ayrışan maddelere verilen isimdir. ) olarak kabul edilmektedir, bunların endojen (Endojen maddeler ve işlemler, bir organizma, doku veya hücre gibi bir sistemin içinden kaynaklananlardır.) fonksiyonlarını tersine çevirir, böylece monoaminlerin depo veziküllerden sitoplazmaya yeniden dağılmasını sağlar. Monoamin oksidazı inhibe ederek monoaminlerin metabolizmasını zayıflatır. Metamfetaminin bir belirtisi de santral ve periferik sinir sistemindeki monoaminerjik yolakların aşırı uyarılması olarak karşımıza çıkar. Bu durumda striatum, prefrontal korteks ve hipokampus dahil olmak üzere birçok beyin bölgesinde ciddi disfonksiyona ve hatta nöronal dejenerasyona neden olur.

Bu madde büyük ölçüde karaciğerde metabolize edilir ve daha sonra böbrekler tarafından atılır. Metamfetaminin büyük bir kısmı değişmeden metamfetamin olarak çıkar.

Metamfetaminin vücuttaki etkileri

Kolinerjik ve opioiderjik iletimdeki bozulma, saldırganlık, depresyon, motor bozukluklar ve uyku bozukluğu gibi sorunlara yol açmaktadır. Bu maddenin kısa süreli etkileriyse; uyanıklık, atiklik, artan güven, hiperaktivite ve iştahsızlığa neden olur. Dopamin sisteminde moleküler değişikliklere neden olmakta ve beyindeki sinirucu terminal hasarınartırır, motor becerilerin bozulmasına, hızlı bilişsel azalmaya, kaygıya, psikotik bozukluklara, şiddet davranışlarına, halüsinasyonlara ve depresyona yol açar.

Çok yüksek dozda metamfetamin kullanımı ise huzursuzluk, saldırganlık, tekrarlı davranışlar, ajitasyon, konfüzyon (Konfüzyon klinik bir belirti olup; patolojik derecede zihin bulanıklığı, sersemlemeyi tanımlar.) kaygı, sinirlilik, disfori (kendini iyi veya mutlu hissedememe; yaşamdan zevk alamama. Üzüntü, keder, hüzün, kasvet gibi duygularla seyreder.) şiddet davranışları, psikomotor bozukluklar, stereotipi (Stereotipi terimi belirli bir amacı ve fonksiyonu olmayan ritmik, tekrarlayıcı çok çeşitli hareket, davranış ve/veya sesleri tanımlamaktadır), işitsel halüsinasyonlar, panik ve paranoyaya sebep olmaktadır.

Metamfetamin krizi (Met krizi) Metamfetamini bırakınca ne olur?

Metamfetaminin vücut tarafından istenmesi çok sancılı bir süreçtir, fakat yaşamı tehdit eden bir durum sözkonusu değildir. Maddenin yoksunluk sendromu, yoğunluğa ve  süreye göre değişiklik gösterir. Yorgun hissetme, depresyon, hipersomni (Karşı konulamaz uyama isteği) ve artan iştah, sinirlilik, anksiyete, saldırganlık ve metamfetamin için yoğun istek sık görülen belirtilerdir.