Birileri size çalışma yaşamı boyunca hiç mobbing yaşadınız mı? diye sorsa hangimiz buna HAYIR diyebilir ki…

İş yaşamında bir şekilde yer alan ister kamu, ister özel sektör, ister üniversite ve ister sivil toplum örgütünde olsun, pek çok çalışan, birtakım kötü ve olumsuz davranışlara, baskı ya da hakaretlere maruz kalmış ve hala kalmaktadır.  

“Her şey çok hızla gelişti, bir yıldır adeta yok sayılıyorum, dikkate alınmıyorum, zaman zaman öğrencilerin ve meslektaşlarımın yanında hakarete bile uğradığım oluyor”, “sadece lise mezunu olduğum için sürekli küçümsendim. Çoluk çocuğumu düşünüp sustukça üstüme gelmeler de arttı”, “Ne gündüz huzurum kaldı, ne gece uykum. İşe giderken ayaklarım geri geri gitmeye başladı, başkan bir türlü beni kabullenmedi” gibi gibi  …  cümlelere  çok fazla şahit olmuşsunuzdur.

Günümüzde, çalışma yaşamının en önemli sorunlarından birisi de hiç kuşkusuz İşyerinde Psikolojik Taciz: "MOBBING"

Mobbing sözcüğü önceleri çocukların birbiriyle olan zorbalık ilişkilerini tanımlamakta kullanılmıştır. İşyerlerinde ise, 1950-1960'lı yıllarda yapılan araştırmalar 'mobbing'in sadece çocuklar arasında yaşanmadığını ortaya koymuştur. Mobbing, kavramı, İngilizce “mob” kökünden gelmekte olup, “Mob” sözcüğü, aşırı şiddetle ilişkili ve yasaya uygun olmayan kabalık anlamındadır. Sözcük Latince “mobile vulgus”tan türemiştir. İşyerinde Psikolojik Taciz/Mobbing’in kelime anlamı, psikolojik şiddet, baskı, bunaltma, taciz etme ve sıkıntı vermektir. Türk Dil Kurumu, mobbing kavramının karşılığı olarak “Bezdiri” kelimesini belirlemiştir. Mobbing uygulayan kişi “tacizci”, mobbinge maruz kalan kişi ise “mağdur” olarak tanımlanmaktadır.

Terminolojide işyerlerindeki benzeri eylemleri ifade etmek için işyerinde zorbalık, iş ya da iş gören tacizi, kötü muamele, duygusal taciz, sözlü taciz, işyeri tacizi,  yatay şiddet, dikey şiddet gibi kavramlar kullanılmaktadır. Ancak bu kavramlar arasında en yaygın olarak kullanılan işyerinde psikolojik taciz yani mobbing kavramıdır.

Mobbing, çoğunlukla işyerlerinde bazen bir kişinin, bazen bir grubun, bir çalışan üzerinde uzun bir süre yani aylar veya yıllar boyu, sistematik bir baskı uygulaması olup, kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılmaktadır.

Mobbing, üst konumda yer alanların astlarına yönelik olarak gerçekleştirdikleri psikolojik taciz vakalar şeklinde (düşey psikolojik taciz) olabileceği gibi, işyerinde psikolojik tacizin fail veya failleri mağdur ile benzer görevlerde ve benzer olanaklara sahip, aynı konumdaki iş arkadaşları da (yatay psikolojik taciz) olabilir ya da çok nadir  görülse de çalışanının yöneticiyi kabullenememesi, eski yöneticiye duyulan bağlılık, kıskançlık gibi (dikey psikolojik taciz) olabilmektedir.

Mobbing, oluşumu, nedenleri ve süreci açısından farklı bir kavramdır. Bu kavramın benzer kavramlardan ayırt edilmesi, çalışan bir bireyin, işyerinde maruz kaldığı bazı davranışların psikolojik taciz olup olmadığını anlaması ve duruma göre alacağı tedbirlere karar vermesi açısından önem taşımaktadır.

Çalışma yaşamında hep var olan fakat görmezden gelinen mobbing, bir çok iş yerinde hala çok sayıda çalışanın kabusu olmaya devam etmektedir. Bazen hakaretle, aşağılamayla bazen de normalin üzerinde aşırı iş yükü yükleyerek  kendini gösteren bu davranışa maruz kalmak çalışanın hem psikolojik hem de fizyolojik olarak etkilenmesine neden olabilmektedir. 
İşyerinde psikolojik taciz, pek çoğumuz tarafından duyulmuş bir kavram olmasına karşın işyerlerinde yaşanan çatışma, şiddet, kaba davranış ve cinsel taciz gibi durumlarla sıklıkla karıştırılmaktadır.
Mobbing daha çok işverenin, işçinin kendiliğinden işten ayrılmasını sağlamak için başvurduğu yöntemler olarak görülmektedir. Oysa haksız eleştiri, hata bulmak, dışlamak, yok saymak, sosyal toplantılara çağırmamak, odaya girdiğinde konuyu değiştirmek, alay etmek, kılık kıyafetiyle dalga geçmek, masasının üzerinden eşyaları yok etmek gibi davranışlar da psikolojik taciz sayılmaktadır.

Mobbing’in işyerlerinde yaygın olarak görülmesinin nedenleri arasında işyeri ve var olan yönetimin davranışları, hatalı personel seçimi, işe alım süreci, dönemsel işçi istihdamı, işyerindeki sayılı pozisyonları elde edebilmek için bireyler arasında yaşanan acımasız rekabet, yetersiz liderlik, çatışma çözümü yeteneklerinin zayıflığı ve çatışma yönetimi ya da işlemlerinin yetersizliği, kapalı kapı politikasının uygulanması ve hiyerarşik yapının fazlalığı sayılabilir.

Mobbing’e maruz kalan kişiler gördükleri zararın büyüklüğü ve etkisiyle, işlerini yapamaz duruma gelmektedirler. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar göstermiştir ki, en kısa mobbing  süresi 6 ay, genelde ortalama süre 15 ay, sürecin kalıcı ağır etkilerinin ortaya çıktığı dönem ise, 29-46 aydır.

Hangi işyerlerinde ve hangi kişilerin mobbinge uğradığına bakıldığında -araştırmalara göre- kar amacı gütmeyen kuruluşlar, öncelikle sağlık ve eğitim sektöründe yaygın olduğu ve özellikle de üniversitelerde bunun çok daha sıklıkla yaşandığı görülmektedir.

Son Söz

Mobbing, işyerinde bir kişinin ve ya birkaç kişinin, istenmeyen kişi olarak ilan ettikleri bir kişiyi, dışlayarak, sözlü ya da fiziksel tacizde bulunarak mutlak itaate zorlamak yıldırmak ve bezdirmektir

 Mobbing ile ilgili  bilgi düzeyinin ve bilincin artması tek başına yeterli değildir.

İşyerinde yaygın haline gelen Psikolojik Taciz (Mobbing) ile  mücadele edebilmek için, öncelikle bu kavramın çalışma hayatında herkes tarafından bilinen ve doğru bir biçimde anlaşılan bir olgu haline gelmesi gerekmektedir.

Mobbing’i aslında durdurmak ya da engellemekten önce bu sorunun varlığını anlamak gerekmektedir. Bu bağlamda mobbing’in psikolojik bir saldırı olduğu düşünülürse psikolojik savunma yöntemlerinin geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Böylece alınan yaranın derinleşmesi önlenebilinir ve iş yaşamının dışına atılmaktan kurtulunabilinir.

Mobbing aslında sıkça karşılaşılan bezdirme/yıldırma kavramından çok uzak gibi görünmemektedir. Bu nedenle hem olayın psikolojik boyutlarına hem de korunma ve önlemlerine bakılmalıdır. İşyerinde psikolojik tacizle, hem bireysel, hem de kurumsal olarak mücadele edilmelidir.

Geçimini sağlamak için emeğini sunmaktan başka bir şeyi olmayan çalışanların, işverenin haksız davranışları karşısında hakkını arayabileceği tek alan hukuktur.

Başbakanlık tarafından 19.03.211 tarih ve 27879 sayılı “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi”ne ilişkin çıkartılan genelge önemli bir adımdır. Bu genelge doğrultusunda bir dizi önlemi hayata geçirilmektedir. Bunlardan biri de  psikolojik tacizle mücadeleyi güçlendirmek üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi, ALO 170 üzerinden psikologlar vasıtasıyla çalışanlara yardım ve destek sağlamaktadır.

Not: Bu yazının hazırlanmasında TBMM KEFEK (2011), “İşyerinde  Psikolojik Taciz (Mobbing) Ve Çözüm Önerileri Komisyon Raporu”dan faydalanılmıştır.