Türkiye'de anayasal düzenlemelere ilişkin, 1961 yılından bugüne kadar altı kez halkoylaması yapıldı. Bu halkoylamalarının 5'inden "evet" oyu çıkarken, vatandaş sadece 25 Eylül 1988 tarihinde yapılan Türkiye?nin dördüncü halkoylamasına "hayır" oyu verdi.

Vatandaşlar ilk defa, 27 Mayıs darbesinden sonra hazırlanan 1961 Anayasası'nın oylaması için düzenlenen halkoylamasında sandık başına gitti. 9 Temmuz 1961?deki halkoylaması ile 1961 Anayasa'sı, yüzde 38.3 "hayır" oyuna karşılık, yüzde 61.7 "evet" oyuyla kabul edildi.

7 Kasım 1982'de de 12 Eylül darbesinden sonra hazırlanan 1982 Anayasa'sı halkoylamasında sandık başına giden vatandaşlar, darbenin yarattığı ortamdaki oylamada darbe anayasasına "evet" dedi.

Yine bir darbe anayasasının oylandığı Türkiye'nin ikinci halk oylamasında 1 milyon 626 bin 431 seçmen "hayır" derken, 17 milyon 215 bin 559 seçmen ise "evet" oyu verdi. Böylelikle 1982 Anayasa'sı, yüzde 8.63 "hayır"a karşılık, yüzde 91.37 "evet" oyuyla kabul edildi ve 9 Kasım 1982 tarihinde yürürlüğe girdi.

1982 Anayasası'nın kabulü ile anayasanın geçici 1'nci maddesi gereğince, daha önce devlet başkanı unvanına sahip olan Kenan Evren'in cumhurbaşkanlığı da halk tarafından onaylandı.

Böylece, Türkiye'de yapılan ilk iki halkoylaması, askeri darbelerle değiştirilen anayasaların oylanması için yapılmış oldu.

12 Eylül 1980 darbesiyle getirilen siyasi yasakları kaldıran anayasa halkoylaması olarak da bilinen 1987'deki anayasa değişikliğine ilişkin yapılan halkoylaması da Türkiye'nin üçüncü halkoylaması oldu.

1982 Anayasası'nın Geçici 4'ncü maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987'de düzenlenen halkoylamasına 24 milyon 436 bin 821 kayıtlı seçmen katıldı. 23 milyon 347 bin 856 oyun geçerli sayıldığı halkoylamasında yüzde 50.16 oy oranıyla 11 milyon 711 bin 461 seçmen "evet", yüzde 49.84 oranında 11 milyon 636 bin 395 seçmen de "hayır" oyu kullandı. Türkiye'nin üçüncü halkoylamasıyla siyasi yasaklar kalktı.

 "Hayır" çıkan tek halkoylaması

Türkiye'nin "hayır" çıkan ilk ve tek halkoylaması 25 Eylül 1988'de yapılarak, tarihe geçti.

1982 Anayasası'nın 127'nci maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması konusundaki halkoylamasında vatandaşların yüzde 65'i "hayır" derken, yüzde 35'i ise "evet" dedi.

Böylece yerel seçimlerin erkene alınması için Anayasa'nın 127'nci maddesindeki değişiklik kabul edilmedi ve 13 Kasım 1988 olarak öngörülen erken yerel seçim yapılamadı.

AK Parti iktidarında 3 halk oylaması

Anayasal metinlere ilişkin beşinci halk oylaması ise 21 Ekim 2007'de yapıldı. Cumhurbaşkanının halk tarafından ve 5 artı 5 sistemiyle seçilmesini öngören düzenlemenin de arasında yer aldığı Anayasa değişiklikleri 22 Temmuz'daki milletvekili seçiminin ardından halkoyuna sunuldu.

Bu oylamada, kayıtlı 42 milyon 690 bin 252 seçmenin yüzde 67.5'i (28 milyon 819 bin 319) sandık başına gitti. Geçerli oyların yüzde 68.95'i ''Evet'', yüzde 31.05'i ise ''hayır'' yönünde oldu ve böylece anayasa değişikliği kabul edildi.

Türk seçmeni, 12 Eylül 2010 tarihinde ise sandık başına altıncı kez halk oylaması için gitti. 1982 Anayasası'nda yapılan 26 maddelik değişiklikler için düzenlenen halk oylamasında, anayasa değişiklik kanunu yüzde 42.12 "hayır" oyuna karşılık yüzde 57.88 "evet" oyuyla kabul edildi.

TBMM Genel Kurulunda kabul edilen Anayasa Değişiklik Kanunu'nun Cumhurbaşkanı'na sunulmasıyla birlikte, halkoylamasına giden süreç de başlamış olacak ve vatandaşlar Türkiye'nin yedinci, AK Parti iktidarında ise yapılan üçüncü halkoylamasında oylarını kullanacak.

Süreci duran halkoylaması

Bu arada, Anayasa'nın ''Başlangıç'' metni ile 33 maddesinde değişiklik yapan yasa, 3 Ekim 2001 tarihinde TBMM'de kabul edildi. Dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer yasanın 32 maddesini onayladı, ancak ''milletvekili ödenek ve yolluklarını'' düzenleyen 27'nci maddesini ise halkoyuna sunma kararı aldı.

Yasa, 27'nci madde dışında, 17 Ekim 2001'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Anayasa değişikliğine ilişkin yasanın 27'nci maddesi ise yaşanan tartışmalardan sonra 22 Ekim 2001 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Böylece, o tarihteki düzenlemede yer alan 120 gün sonrasında referandum yapılmasına ilişkin süreç başladı.

Ancak, TBMM'de, söz konusu maddeyle ilgili yeni bir Anayasa değişikliğine gidildi. Anayasa'nın 86'nci maddesinde değişiklik yapan yeni düzenleme, 1 Aralık 2001'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Böylece, Cumhurbaşkanı Sezer'in önceki değişiklik metnini referanduma götürme kararının konusu ortadan kalktı.


AA