Çocuğunuzun Haklarını Biliyor Musunuz?

Kasım ayı gelince çocuklar ile ilgili çalışma yapan herkesin aklına hemen 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü gelir. Ben de bu vesileyle "çocuk haklarını" çok da haddim olmayacak ama annelere anlatayım istedim ve Türkiye’nin tek kadın yaşam ve fikir dergisi Turuncu, benim için çok güzel bir sayfa ayırdı.

Ülkemizin de içinde bulunduğu yüz doksandan fazla ülkenin imzalayarak taraf olduğu Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi, başta yaşama, beslenme, eğitim, güvenlik gibi haklar başta olmak üzere oyun oynama, zorla çalıştırılmama gibi meseleleri de içeriyor. Tabii aile içi bir yaklaşımla konu ele alındığında tarafların devletler olduğu bir sözleşmeyi daha sadeleştirilmiş bir şekilde ve anne-babaları ilgilendiren kısımları itibariyle kaleme alıyorum.

Aileler çocuklara rehberlik etme konusunda temel bir sorumluluğa sahiptir. Çocuklara haklarını öğretme görevi önce evde anne-babalar ile başlıyor, akabinde bu eğitim okulda devam ediyor. Anne ve babaların çocuğun bakımında ortak sorumluluk sahibidir. Çocuğun haklarını korumak konusunda hem annelerin hem de babaların üzerine düşen sorumluluklar vardır.

Öncelikle her çocuğun ilk hakkı birey olmaktır. Çocuk anne-babanın bir malı veya uzantısı değildir, çocuk kendi başına bir bireydir. Çocuğa bir birey olarak yaklaşmak gerekir. Çocuklarla doğru iletişim kurmak hem onların kendilerini ifade etmesini hem de anne-babaların kendilerini ifadesini kolaylaştıracaktır. Çocuklarının fikirlerine saygı göstermek anne-babaların önemli bir sorumluluğudur. Yetişkinler çocuğu etkileyecek kararlar alırken çocuğun da fikir beyanında bulunması ve kararda çocuğun görüşlerinin de hesaba katılması bir haktır.

  Eğitim Temel Bir Hak

Çocuk hakları deyince hemen akla eğitim gelir. Eğitim ve çocuk birbirlerinden çok da uzak tutulamayan kavramlar. Beslenme, barınma ve güvenlik gibi temel haklar beraberinde eğitim hakkını geliyor. Eğitim almak her çocuğun hakkı ve Türkiye’de devlet eğitimi ücretsiz olarak çocuklarla buluşturuyor. Eksikliklere rağmen eğitim hakkına ülkemizdeki neredeyse bütün çocuklar sahip. Her sene devlet bütçesinden en fazla pay eğitime ayrılıyor.

Aslında bakarsanız çocuğu eğitim hakkıyla buluşturan devlet mekanizmaları oluyor. Bu hususta aileleri daha farklı bir mesele ilgilendiriyor. Anne-babaların bilhassa okulda veli sıfatıyla dikkat etmesi gereken husus çocuklarıyla birlikte okuyan dezavantajlı çocuklara hoşgörü ile yaklaşmak. Maalesef yaptığımız çalışmalarda velilerin çocuklarıyla aynı sınıfta eğitim alan mülteci, engelli ve kaynaştırma öğrencisi olan çocuklara karşı olumsuz tutumlarıyla sıklıkla karşılaşıyoruz. Çoğu kez veliler okul yönetimine çocuklarının dezavantajlı çocuklarla aynı sınıfta okumasını istemediklerini dile getiriyor. Ailenin bu tutumu, çocuğa da yansıyor ve akran zorbalığı olarak ortaya çıkıyor. Ailenin her davranışı çocuğu olumlu veya olumsuz örnek olarak yansıyor. Mesela evde aile bireyleri mülteciler hakkında olumsuz konuşunca çocuk okuldaki mülteci çocuklara daha farklı bakmaya, daha farklı davranmaya başlıyor. Dışlanma, ötekileştirme ve akran zorbalığı dezavantajlı çocukların eğitim hakkına erişimini zorlaştırıyor. Unutmamamız gerekiyor ki dezavantajlı çocukların da her çocuk gibi eşit şartlarda eğitim alma hakkı var.

Eğitim almıyorsa bile çocuk zorla çalıştırılamaz, bir çocuğu beden gücünün üstünde çalışmaya zorlamak suçtur. Bunu elbette çıraklık veya kısa dönemli yaz çalışmaları ile karıştırmamak gerekir ancak bu hususta meslek kolunun çocuğun fiziksel ve zihni yapısına uygun olup olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.

Bunların yanı sıra oynamak da çocukların temel bir hakkı. Çocukların rahatlama, dinlenme, oynama ve çeşitli kültürel amaçlı etkinliklere katılma hakkı vardır. Yoğun bir eğitim ve otoriter ebeveynler çoğu kez bu hakkı göz ardı ediyor.

Mahremiyet de Haktır

Özel yaşamın gizli tutulması bir birey olarak çocuğun hakkıdır. Mahremiyet de çocuğun hakkıdır, özellikle belli bir yaştan sonra çocukların mahremiyet duygularını zedeleyecek davranışlardan kaçınılmalı. Bu noktada çocukların fotoğrafları sosyal medyada paylaşılırken bir kez daha düşünülmeli, her fotoğraf herkese açık ve erişilebilir olarak paylaşılmamalı. Özellikle istismar aracı olarak kullanılabilecek içeriklerin paylaşımından kaçınılmalı.

Bilinmeyen Bir Hak

Bir başka çocuk hakkı ise toplanma, bir araya gelme ve örgütlenme hakkıdır. 15 yaşını dolduran çocukların dernek kurma ve 12 yaşını dolduran çocukların da bu derneklere üye olma hakkı vardır. Aslında ben de arkadaşlarımla bu hakkımı kullanarak dernek kuran çocuklardandım, halihazırda yönetim kurulu başkanlığı görevini yürüttüğüm Hempa Çocuk Derneği, Avrupa’nın çocuklar tarafından kurulan tek derneği. Maalesef bu konuda gösterilebilecek örnekler çok kısıtlı. Çocukların dernek kurma hakkı pek bilinmiyor, bu yüzden çocuk dernekleri yaygın değil. Anne-babaların bu hususta da çocuklarına izin vermesi (çünkü yazılı veli izni olmaksızın dernek üyeliği ve kuruculuğu yapılamıyor) ve teşvik etmesi önemli. Sivil toplum alanında çocukların gönüllü çalışmalarda yer alması merhamet, paylaşım, hoşgörü ve diğerkamlık gibi duyguları arttırırken dernek yönetim tecrübesi adalet, hakkaniyet, liyakat gibi kavramların benimsenmesini sağlayacaktır.

Anne-babalar şiddet, istismar ve ihmale karşı çocuklarını ve haklarını korumakla yükümlüdür. Sadece maddi değil manevi olarak da çocuğun korunumu önce anne-babanın görevidir. Bu hususta Çocuk Hakları Evrensel Sözleşmesi hükümeti de (çocuğun anne ve babasından da korumak dahil olacak şekilde) çocuğu korumakla görevlendirmektedir. Ülkemizde çocukların hakları anayasa ve kanunlarla da korunuyor. Anayasamızın 41. madde; 42. madde  ve 61. maddesi doğrudan çocukların korunması, topluma kazandırılması ve eğitimleri ile ilgili, bununla birlikte çocuk haklarının korunumu için çok sayıda kanun bulunuyor.

Çocukların hakları varsa elbette anne-babaların da hakları var. Hatta öyle ki Birleşmiş Milletler New York merkezli olmasına rağmen Amerika Birleşik Devletleri, çocuk hakları sözleşmesini anne-babanın haklarını kısıtladığı gerekçesiyle kabul etmiyor. 21.yüzyılda belki de en büyük problemlerimizden birisi bu, zira çocuğa haklarını, özgürlüğünü ve özerkliğini verirken başkalarının özgürlük alanına giremeyeceği olgusunu da vermek gerekiyor. Çocuklar kadar anne-babaların da hakları olduğunu unutmamak gerekiyor.