İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölümü emekli öğretim üyesi Prof.Dr. Haluk Eyidoğan, deprem konusunda yaptığı ilginç bir araştırmanın detaylarını paylaştı. “İnsan Marifetiyle Tetiklenen Depremleri” inceleyen Prof.Dr. Eyidoğan, geçtiğimiz Mart ayında Adıyaman’da yaşanan 5.5 büyüklüğündeki depremin Atatürk Barajı’ndan kaynaklandığını ve bu yönüyle insan eliyle tetiklenen bir deprem olduğunu söyledi.

Prof.Dr.Eyidoğan, Türkiye’de 550 baraj olduğunu, ancak baraj çevresindeki mikro depremlerin kayıt altına alınmadığını ifade ederek, şu detayları paylaştı: “Baraja su dolduğu veya boşaldığı zaman bölgedeki fayların gerilimi etkileniyor. Milyonlarca tonluk su kütlesinden bahsediyoruz Suyun artışı beraberinde bölgedeki kırık ve çatlaklara sızmaya neden oluyor. Bu durum fayların sürtünme gerilimini azaltıyor. Gözenek basıncı artan fayların üzerindeki sürtünme kuvveti azalınca, fay hattı beklenenden önce harekete geçip deprem meydana geliyor. Böylece beklenen olası deprem, bir anlamda insan eliyle önceden yaşanıyor. Buna son örnek Adıyaman’da geçtiğimiz Mart’ta yaşanan 5.5’lik deprem.

‘Keban da izlenmeli’

Atatürk Barajı’ndaki su yükünün değişmesi nedeniyle faylardaki gerilme değişimleri etkilenerek deprem meydana geldi. 170 metre yükseklikte ve 817 kilometrekare su alanı olan Atatürk Barajı’nda su tutma ve mevsimsel su seviye değişimleri nedeniyle baraj gölü içerisinde 5.0 büyüklüğünde depremler dahil olmak üzere büyüklüğü 3.0’den büyük çok sayıda deprem tetiklediğini gözlemledik. Keban Barajı’nın da küçük deprem tetiklediğine dair raporlar var. Çevresinde mikro depremlerin sürekli olarak izlenmesi gerekiyor. Mikro depremlerin bazı büyük depremleri tetiklemesi söz konusu.”

‘Baraj sonrası artıyor’

Büyük barajlarda su seviyesi değişiminin yarattığı dinamik yük değişimi, patlatmalar, derin maden kazıları, petrol ve doğal gaz üretimi, yeraltına atık depolama gibi işlemler sırasında çatlak ve fayların harekete geçerek, küçük depremleri tetikleyebildiğine dikkat çeken Prof.Dr.Eyidoğan, Oymapınar Barajı’na dikkat çekerek şu bilgileri verdi: “Antalya Oymapınar Barajı’nın Ağustos 1983 tarihinde su tutmaya başlaması sonrası belirgin biçimde deprem sayısı arttı. Su tutma öncesi Ocak 1979-Ağustos 1983 arasında bölgede 170 deprem kaydedilirken, su tutma sonrası Ağustos 1983-Haziran 1997 arası çok sayıda deprem tetiklenirken, toplamda 470 deprem kaydedildi.”

Madenler tetikliyor

Prof.Dr.Eyidoğan, insan eliyle tetiklenen depremlerin oranları hakkında da şunları söyledi: “İnsan eliyle tetiklenen depremlerin yüzde 38’i madencilik faaliyetlerinden kaynaklanırken, barajların etkisi yüzde 24, geleneksel petrol ve gaz üretimi yüzde 15, jeotermal yüzde 8, atık sıvı depolama yüzde 4, nükleer patlama yüzde 3, suyla/sıvıyla parçalama yüzde 3, petrol gaz ve atık yüzde 2, özel araştırma, yeraltı suyu çekme kaynaklı nedenler ise yüzde 3 olarak tespit edildi.”

Nükleer bomba örneği

Prof.Dr.Eyidoğan’a göre Nükleer bombalar ve büyük dinamit patlatmaları yaydıkları sismik dalgalar ile yeryüzünü sarsarlar ve büyüklüklerine bağlı olarak depremin yaptığı gibi hasarlara yol açıyor. 10 bin ton TNT eşdeğeri atom bombasının enerjisi ortalama 5.5 büyüklüğündeki bir depremin sismik enerjisine eşdeğerdir. 1945 yılından bu yana sekiz ülkede ortalama 2 bin kez nükleer deneme patlatması yapıldı. Bunlardan 1352’si yeraltında gerçekleştirildi. Bu nükleer denemelerin 21 tanesi ABD’de, 1 tanesi ise Rusya’da olmak üzere 22 nükleer denemede tetiklenmiş depremsellik oluştu. ABD Nevada nükleer deneme sahasındaki 16 denemeden 10 tanesi tetiklenmiş depremsellik yarattı.